Άγιος Αθανάσιος ο Πατελλάρος, ο Καθήμενος (1)

Άγιος Αθανάσιος Πατελάρος, ο καθήμενος. Ρωσική φορητή εικόνα.

του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτου Κένυας κ. Μακαρίου

Αποστολική Εκκλησία της Κρήτης από των πρώτων χρόνων του χριστιανικού μηνύματος ανάδειξε πολλούς αγίους οι οποίοι με την ζωή και τα έργα τους αγίασαν την γη τους και πρόσφεραν τους εαυτούς τους στην υπηρεσία του ευσεβούς λαού της Νήσου. Άγιοι μάρτυρες και ασκητές, μοναχοί και ιερωμένοι, αρχιερείς και πρεσβύτεροι πότισαν με το τίμιο αίμα και τον ίδρωτα τους τη γη για τη δόξα και την αίγλη της Εκκλησίας.

Ένας τέτοιος Κρητικός στην καταγωγή και πολύ λίγο γνωστός ήταν και ο άγιος Αθανάσιος ο Πατελλάρος (ο καθήμενος, όπως τον ονομάζουν οι Ρώσοι) που τίμησε τον τόπο της καταγωγής του και αναδείχτηκε άγιος σε μια ξένη χώρα, όπου μέχρι σήμερα με τα θαύματα του επιμαρτυρεί την αγιότητα του.

Η εποχή που έζησε ο Αθανάσιος χαρακτηρίζεται για τις εσωτερικές της ανωμαλίες σ’ ολόκληρη την Ανατολή, ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη, λόγω των επεμβάσεων των ξένων πρεσβευτών αλλά και των παπικών και προτεσταντών που τους επηρέαζαν και τους καθοδηγούσαν. Ήταν μια εποχή συγκρούσεων και αντιθέσεων, συκοφαντιών και κατηγοριών, υποκρισίας και προδοσίας, δωροδοκιών και φθηνών διακανονισμών. Ο Θρόνος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας ήταν το επίκεντρο όλων αυτών των καταστάσεων.

Μέσα λοιπόν σ΄ αυτό το κλίμα γεννήθηκε γύρω στα 1580 στην Κρήτη ο Αλέξιος Πατελλάρος (ή Πατελάρος), ο μετέπειτα άγιος Αθανάσιος. Η  Κρήτη τότε ήταν κάτω από τους Ενετούς κι έτσι ο μικρός Αλέξιος μορφώθηκε στα σχολεία τους και έλαβε κατώτερη και ανώτερη μόρφωση σύμφωνα με τα δικά τους μέτρα. Μορφώθηκε αρκετά καλά ώστε έγινε σύντομα ένας συγκροτημένος φιλόσοφος, φιλόλογος και εξαίρετος ομιλητής. Από μικρός έδειξε ιδιαίτερη συμπάθεια και κλίση προς το μοναχισμό. Γι’ αυτό πορεύθηκε προς το Όρος Σινά και το Άγιον Όρος, όπου γνώρισε και έζησε από κοντά το μοναστικό ιδεώδες. Μελέτη και προσευχή ήταν τα όπλα του, που τον βοήθησαν στην συνέχεια σε μια περιπετειώδη ζωή. Στο Άγιον Όρος εγκαταβίωσε στην μονή Εσφιγμένου, αφού προηγουμένως έζησε για λίγο σε μονή στην Θεσσαλονίκη, όπου εν τω μεταξύ χειροτονήθηκε διάκονος και πήρε το όνομα Ανανίας. Απ’ εκεί ταξίδεψε στους Αγίους Τόπους και στην επιστροφή του έζησε μόνος πια σ’ ένα κελλί κοντά στις Καρυές. Η ζωή του τώρα ήταν ασκητική, αφιερωμένη ολοκληρωτικά στη νηστεία, τη μελέτη και την προσευχή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και άλλαξε το όνομά του σε Αθανάσιος, το οποίο διατήρησε σ’ όλη την υπόλοιπη ζωή του.

Την εποχή εκείνη πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ήταν ο εθνομάρτυρας Κύριλλος Λούκαρις, που καταγόταν επίσης από την Κρήτη. Ο Κύριλλος Λούκαρις πληροφορήθηκε για την ανώτερη κατάρτιση, αλλά και τα προσόντα του Αθανάσιου. Στη Θεσσαλονίκη, που υπηρέτησε για μικρό χρονικό διάστημα, απέκτησε τη φήμη μεγάλου ιεροκήρυκα και θαυμάσιου χειριστή του προφορικού και γραπτού λόγου. Τον κάλεσε έτσι ο Κύριλλος Λούκαρις στην Κωνσταντινούπολη, όπου τον διόρισε προσωπικό του γραμματέα και σύμβουλο. Εκτίμησε τις γνώσεις και τις αρετές του, γι’ αυτό σύντομα ο Αθανάσιος χειροτονήθηκε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1630-1634).

Τα γεγονότα όμως στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δεν είχαν θετική εξέλιξη. Ο προστάτης και ευεργέτης του Κύριλλος Λούκαρις με τις ξένες επεμβάσεις, ιδιαίτερα των Ιησουϊτών, εξορίζεται στην νήσο Τένεδο και τη θέση του καταλαμβάνει ο ίδιος ο Αθανάσιος. Δεν έμεινε όμως για αρκετό χρονικό διάστημα στον Πατριαρχικό Θρόνο. Κατόρθωσε να παραμείνει μόνο σαράντα μέρες. Κατηγορίες και συκοφαντίες τον βρίσκουν στερημένο κάθε δικαιώματος αλλά και καθηρημένο. Στην κατάσταση αυτή ο Αθανάσιος βρήκε πάλι καταφύγιο στο Άγιον Όρος, στο παλαιό του κελλί στις Καρυές, αλλά όχι για πολύ. Τον Σεπτέμβριο του 1635 ο Αθανάσιος έφθασε στην Αγκώνα της Ιταλίας. Δεν έμεινε όμως για πολύ εκεί. Στις 25 Οκτωβρίου τον βρίσκουμε στην Βενετία. Με τη μεσολάβηση γνωστών του προσπάθησε να επανέλθει στο Θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως ή της Θεσσαλονίκης. Απαίτηση των Ενετικών αρχών και άλλων στενών συνεργατών της κούριας του Βατικανού ήταν να γράψει ομολογία πίστεως προς τον Πάπα της Ρώμης. Αυτό δεν το έκανε ο Αθανάσιος. Αφού ταξίδεψε στη συνέχεια στη Χίο, Πάτμο, Πάρο, Μήλο, Κύθηρα, Ζάκυνθο και Κέρκυρα, κατόρθωσε με την επέμβαση της Ενετικής εξουσίας να επανέλθει στη μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Εδώ παρέμεινε από τον Αύγουστο του 1637 μέχρι τον Ιούνιο του 1638.

Οι διαμάχες όμως στο Πατριαρχείο συνεχίστηκαν λόγω των ξένων επεμβάσεων. Έτσι στο θρόνο ανέβηκε τώρα ο Κύριλλος Κονταρής, αφού οι Ιησουίτες στραγγάλισαν τον Κύριλλο Λούκαρι. Η κατάσταση αυτή δεν ήταν καθόλου ευχάριστη. Έτσι ο Αθανάσιος, φοβούμενος για την ζωή του, εγκαταλείπει τη Θεσσαλονίκη και φθάνει μέσω Κωνσταντινουπόλεως στη Χίο. Αλλά και πάλι οι διάφορες συγκυρίες τον βοήθησαν να επανέλθει στη Θεσσαλονίκη, αυτή τη φορά προεδρικώς. Από τον Αύγουστο του 1639 μέχρι το 1643 παρέμεινε εκεί, έχοντας υπό την κυριαρχία του και την πατριαρχική μονή των Βλατάδων.

Στην συνέχεια ο Αθανάσιος ταξίδεψε «εις τα μέρη της άνω Μυσίας». Σε μια μονή του Ιασίου ο Αθανάσιος εφησύχαζε γράφοντας διάφορα έργα και μεταφράζοντας βιβλία της Αγίας Γραφής στη Νεοελληνική γλώσσα Με τους εκεί ηγεμόνες ανέπτυξε φιλικές σχέσεις, αφού στόχος του ήταν να επιστρέψει σαν πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Τελικά επιστρέφει τον Ιούνιο του 1652 και παραμένει μόνο σαράντα μέρες.

Οι σχέσεις του αγίου Αθανασίου με τη Ρωσία χρονολογούνται από την εποχή που ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Τα πολλά χρέη της μητροπόλεως του τον ανάγκασαν να απευθυνθεί στον τσάρο της Ρωσίας Αλέξιο για βοήθεια. Έτσι βλέπουμε ήδη το πρώτο του γράμμα μόλις ανέλαβε την διοίκηση της μητροπόλεως Θεσσαλονίκης το 1631. Με πολύ πόνο παρακαλεί τον Τσάρο να συμπαρασταθεί στη δύσκολη αυτή περίοδο που καταδυναστεύεται από τους Τούρκους. Στις 24 Αυγούστου του 1643 επαναλαμβάνει τις παρακλήσεις του προς τον τσάρο της Ρωσίας. Στο γράμμα αυτό φαίνεται ο πόνος του Πατελλάρου για την άδικη συμπεριφορά των Τούρκων. Ονομάζει τον τσάρο της Ρωσίας μόνο προστάτη των Ορθοδόξων και τον καλεί να έλθει αρωγός και βοηθός. Είναι η μόνη ελπίδα όλων των Ορθοδόξων για να σώσει τη μητρόπολη Θεσσαλονίκης από τα χρέη. Την πρώτη φορά, δηλ. το 1631, έστειλε το γράμμα του στον Τσάρο με κάποιο Επίσκοπο Κοσμά από τη μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι αυτός ο Κοσμάς εκ μέρους του Αθανασίου έστειλε στον Τσάρο λείψανα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και άγιο μύρο από τον άγιο Δημήτριο. Μαζί με τις εκκλήσεις του Αθανασίου έφθασε και εκείνη του πατριάρχη Κυρίλλου Λούκαρι, που υπεστήριζε τις προσπάθειες του Αθανασίου. Τόσο ο Τσάρος όσο και ο μητροπολίτης Μόσχας έστειλαν μικρό χρηματικό ποσό στον Αθανάσιο, λόγω δικών τους οικονομικών δυσκολιών.

Στη συνέχεια με την ευκαιρία της επίσκεψης κάποιου αρχιμανδρίτη Γρηγορίου από την μονή Αγίου Παντελεήμονα του Αγίου Όρους, ο Αθανάσιος γράφει ξανά στον Τσάρο και του αποστέλλει μύρο από τον άγιο Δημήτριο. Πληροφορεί μάλιστα τον Τσάρο ότι τα λείψανα του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά θαυματουργούν στη Θεσσαλονίκη και εισηγείται τη μεταφορά του χεριού του Αγίου στη Ρωσία για ευλογία και θεραπεία των πιστών του βασιλείου του. Στα γράμματα αυτά του Αθανασίου φαίνεται ο βαθύς του πόνος από τις ταλαιπωρίες που του προκαλούσαν οι Τούρκοι λόγω των μεγάλων χρεών της μητροπόλεως του και με έντονο τρόπο εκλιπαρεί τον τσάρο της Ρωσίας να δείξει γενναιοδωρία. Αλλά και από τη Μολδαβία διάφοροι άλλοι ιερωμένοι έγραψαν στον τσάρο της Ρωσίας προσπαθώντας να βοηθήσουν τον Αθανάσιο στις προσπάθειές του να σώσει τήν μητρόπολη Θεσσαλονίκης από τα χρέη. Τον Σεπτέμβριο του 1645 μια άλλη έκκληση έφθασε στον νέο τσάρο της Ρωσίας  Αλέξιο. Όλες οι άλλες είχαν απευθυνθεί στον τσάρο Μιχαήλ.

Απ’ έδώ αρχίζει ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του Αθανασίου, σύντομο μεν αλλά πολύ σημαντικό για τις σχέσεις Ρωσίας και Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο Αθανάσιος έφθασε στη Μόσχα στις 15 Απριλίου 1653 συνοδευόμενος από πολλούς ιερωμένους και λαϊκούς, όπως τον αρχιμανδρίτη Νεόφυτο και τον κελλάρη Γρηγόριο του μοναστηρίου της Αναλήψεως της Κρήτης, τον αρχιμανδρίτη Χριστόφορο από τη Θεσσαλονίκη, τον αρχιμανδρίτη Δοσίθεο από τα Ιωάννινα, και άλλους διακόνους και λαϊκούς.

Ο αυτοκράτορας της Ρωσίας στις 22 Απριλίου δέχθηκε επίσημα τον πρώην Κωνσταντινουπόλεως Αθανάσιο και τη συνοδεία του. Η υποδοχή ήταν λαμπρή με όλες τις πρέπουσες τιμές. Ο αυτοκράτορας έστειλε το προσωπικό του άλογο, για να μεταφέρει τον Αθανάσιο στα ανάκτορα της Μόσχας μαζί με τον Έλληνα διερμηνέα. Η άφιξη του Αθανασίου ήταν επιβλητική. Η υποδοχή από τον Τσάρο και τους δικούς του έγινε στην τραπεζαρία του παλατιού. Ένας διάκονος της αυλής του Τσάρου παρουσίασε τον Αθανάσιο και τη συνοδεία του στον Τσάρο με τα εξής λόγια: «Μεγάλε αυτοκράτορα και τσάρε, πρίγκιπα Αλέξιε Μιχαήλοβιτς, αυτοκράτορα όλης της Ρωσίας και κάτοχε πολλών κρατών – Αθανάσιος ο πρώην πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και οι άλλοι γέροντες σε σένα, μεγάλε αυτοκράτορα, υποβάλλουν την υπακοή τους». Στη συνέχεια πρόσφερε ο Πατριάρχης τα εξής δώρα στον αυτοκράτορα: μια εικόνα του Σωτήρος Χρίστου, ένα ξύλινο ανάγλυφο σταυρό, λείψανα του Ευαγγελιστή Ματθαίου, το άγιο μύρο που ευλόγησαν οι τέσσερις πατριάρχες της Ανατολής, από τον αρχιμανδρίτη των Ιωαννίνων ένα ξύλινο σταυρό, από την Κρήτη λείψανα του αγίου Αλεξίου, ανθρώπου του Θεού. Στη συνέχεια ο Πατριάρχης Αθανάσιος εξεφώνησε λόγο και ο αυτοκράτορας ρωτούσε να μάθει σχετικά με τη σωτηρία εν συντομία. Μετά ο αυτοκράτορας ζήτησε από τον Πατριάρχη να καθίσει για ν’ ακούσει τα δώρα του Τσάρου: ένα ασημένιο κύπελλο, δαμασκηνό ύφασμα και άλλα ενδύματα και εκατό ρούβλια… Η υπόλοιπη συνοδεία του Πατριάρχη έλαβε επίσης άλλα μικρότερα δώρα και χρηματικό ποσό. Ένα μικρό απόσπασμα από τον λόγο του Αθανάσιου είναι σημαντικό να αναφερθεί:… «Είμαστε με το θέλημα του Θεού πτωχοί και χάσαμε τους Έλληνες βασιλείς μας για τις αμαρτίες μας και τώρα ζούμε κάτω από τον ζυγό των απίστων. Μόνο συ ο Τσάρος είσαι προστάτης και στύλος της πίστεως και βοηθός στις καταστροφές μας…».

Ο πρώην Κωνσταντινουπόλεως Αθανάσιος και η συνοδεία του επισκέφτηκαν την Λαύρα του  Αγίου Σεργίου και άλλες μεγάλες μονές της Ρωσίας. Εν τω μεταξύ ο Τσάρος υστέρα από παράκληση του Αθανασίου του χάρισε μια πλήρη αρχιερατική στολή με μίτρα και εγκόλπιο, όπως και πολλές εικόνες για την μονή του Αγίου Νικολάου της Μολδαβίας. Στις 12 Δεκεμβρίου εκλήθησαν εν νέου ο Πατριάρχης και η συνοδεία του από τον Τσάρο για την αποχαιρετιστήρια τελετή της επιστροφής. Τους δέχθηκε τώρα στην χρυσή αίθουσα του Θρόνου. Ακολούθησε η ίδια τελετή και προσεφέρθησαν στο τέλος φαγητά και ποτά στους υψηλούς επισκέπτες.

Συνεχίζεται…

http://vatopaidi.wordpress.com/2010/05/01/

Print this post