Η θεολογία της Δύσης – Πλήξη του παραδοσιακού μοναχισμού και του ησυχασμού
Ὅλη αυτή η δυτική θεολογία που σας ανέπτυξα προηγουμένως, ἡ ὁποία δυστυχώς επικρατεί και σε μας, παρουσιάζει ένα Θεό, ο οποίος τιμωρεί και βραβεύει. Οπότε, η ουσία της ορθοδοξίας σήμερα στην Ελλάδα είναι μια ηθικολογία. Αυτά τα λέει ένας καθηγητής πανεπιστημίου, ο π. Ιωάννης ο Ρωμανίδης (πολύ σπουδαίος άνθρωπος, πολύ φωτισμένος) και είναι απόλυτα εύστοχος. Γιατί δυστυχώς αυτά μας διδάσκανε, και πολλοί ίσως ακόμα να τα διδάσκουνε, γιατί έχουμε επηρεαστεί απ’ τη Δύση, απ’ τη θεολογία της Δύσης. Και οι ίδιοι οι θεολόγοι μας φεύγουν από εμάς (από την ορθόδοξη πατρίδα μας), από την οποία ήδη έχουνε πάρει σκότος – πάτε στις θεολογικές σχολές να δείτε τι διδάσκεται εκεί πέρα: αν διδάσκεται ορθόδοξη θεολογία...Προτεσταντική θεολογία διδάσκεται, γιατί οι άνθρωποι που είναι εκεί πέρα, έχουνε πάρει τα μεταπτυχιακά τους και τα διδακτορικά τους στη Δύση. Στην Τυβίγγη (γερμ. Tübingen), ας πούμε. Η Τυβίγγη τι είναι; Είναι η γενέτειρα του προτεσταντισμού. Ἐκει που γεννήθηκε η αίρεση. Κι εμείς πάμε εκεί να φωτιστούμε, δηλαδή να σκοτιστούμε ακόμη περισσότερο. Και μετά τά διδάσκουμε και στα παιδιά εδώ πέρα, και διαιωνίζεται αυτό το σκότος. Και αυτό όλο ξεκίνησε, εάν κανείς ψάξει...ξέρετε πότε ξεκίνησε αυτό το κακό στην Ελλάδα; Διαβάστε Αδαμάντιο Κοραή και θα καταλάβετε. Τι γράφει για το μοναχισμό, τον ησυχασμό και για την ορθόδοξη παράδοση. Από κει ξεκίνησε αυτή η γραμμή στην Ελλάδα. Απ’ το 1821 και μετά.
Αυτοί οι άνθρωποι - οι λεγόμενοι νεοέλληνες διαφωτιστές – ήταν πολύ ποτισμένοι, από το πνεύμα αυτό το προτεσταντικό, τη θεολογία της Δύσης. Και, όταν ήρθαν, εγκαινίασαν διωγμό εναντίον του ησυχασμού. Με μία κίνηση, νομοθετική – νόμοι του κράτους, του ορθόδοξου κράτους – μετά την απελευθέρωση, κλείσανε 400 μοναστήρια. Με τρείς νόμους. Ναι, το κράτος. Το ελληνικό κράτος. Εμείς οι ὑποτίθεται ορθόδοξοι, το κάναμε. Δεν το κάνανε οι Τούρκοι. Με τους Τούρκους είχαμε 600 μοναστήρια και μόλις ήρθαμε εμείς υποτίθεται να κυβερνήσουμε τη χώρα μας κλείσαμε τα 400.
Ἐπικράτησε αυτό το πνεύμα: του Κοραή και του Μάουρερ...αυτὼν όλων των δυτικῶν καί δυτικόπληκτων που ήρθαν να μας κυβερνήσουνε. Και όλα αυτά ήταν σχεδιασμένα, ξέρετε.
Αυτό που είναι, θα λέγαμε, το «ατού» της ορθοδοξίας είναι η θεραπευτική της· αὐτό δεν υπάρχει πουθενά αλλού. Κι αυτή είναι η δύναμή μας, αυτή είναι η δύναμη της Εκκλησίας. Δεν είναι τα ωραία άμφια, οι ωραίες οι ακολουθίες που έχουμε. Τι είναι αυτά; Αυτά είναι τα εξωτερικά. Εκείνο που κάνει η Εκκλησία η ορθόδοξη είναι που θεραπεύει την ψυχή, το «νου». Αυτό κανένας άλλος δεν μπορεί να το κάνει· και αυτό είχε διασωθεί στα μοναστήρια. Εἶχε καί έχει διασωθεί αυτή η θεραπεία, η θεραπευτική αγωγή. Γι’ αυτό χτύπησαν τα μοναστήρια καί χτυποῦν τά μοναστήρια, γιατί δεν θέλουν να υπάρχει δύναμη στην ορθοδοξία. Γιατί η ορθοδοξία φτιάχνει σωστούς ανθρώπους. Φτιάχνει πρόσωπα κι όχι μάζα που μπορείς να την κάνεις ό,τι θέλεις (νά τήν χειραγωγήσεις). Αυτοί θέλουν να έχουν μάζα, για να κυβερνιέται εύκολα.
Θυμηθείτε τον Κίσσινγκερ...τι έλεγε ο Κίσσινγκερ; Ότι ο ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος. Γιατί είναι δυσκολοκυβέρνητος; Γιατί είμαστε ορθόδοξοι. Ἡ ορθοδοξία μας εἶναι πού μᾶς μαθαίνει πῶς να γίνουμε πρόσωπα, πῶς να ‘χουμε άποψη, πῶς να ‘χουμε γνώμη. Και σου λέει, πρέπει να τήν χτυπήσεις – ποιος; ο Κίσινγκερ - την ορθοδοξία, να χτυπήσουμε την ορθοδοξία. Τα έχει πει. Είναι δημοσιευμένα – το ξέρετε φαντάζομαι. Είναι λόγια σύγχρονου ἀνθρώπου... Και ακριβώς είναι αυτό το πνεύμα, της Δύσης: δεν μας συμφέρει η ορθοδοξία να υπάρχει. Ἐπειδή λοιπόν ἡ ὀρθοδοξία υπάρχει στα μοναστήρια, χτυπήσανε τα μοναστήρια. Ξέρανε πολύ καλά τι κάνανε.
Ο διωγμός, λοιπόν, εναντίον του ησυχασμού, εναντίον του παραδοσιακού μοναχισμού, εγκαινιάστηκε από αυτόν τον άνθρωπο, τον Αδαμάντιο Κοραή. Και δυστυχώς αυτοί οι άνθρωποι θεμελίωσαν και τα σχολεία μας, την Παιδεία μας. Γι’ αυτό κι είναι έτσι η Παιδεία σήμερα και τα παιδιά βγαίνουν έτσι. Γιατί είναι θεμελιωμένη από αυτούς τους ανθρώπους. Είναι άθεη, ουσιαστικά, η Παιδεία. Τώρα μου λέγανε – δεν αντέχω να μην το πω, θα το πω – εχτές, προχτές μου τό είπε μια μητέρα. Πήρε ένα χαρτί απ’ το σχολείο: εάν θέλει να υπογράψει ότι επιτρέπει στο παιδί της (τοῦ Δημοτικοῦ) να πάει να επισκεφτεί ένα ναό ορθόδοξο, ένα ρωμαιοκαθολικό κι έναν προτεσταντικό. Και στους ναούς αυτούς θα γίνει ξενάγηση από ξεναγό, ὁ οποίος, φυσικά, θα κατατοπίσει τα παιδιά περί του χώρου, και εγώ υποθέτω, και όχι μόνο του χώρου, αλλά πιθανότατα και περί των δογμάτων, της πίστεως κλπ. κλπ. Παιδιά του δημοτικού, παρακαλώ... Κι αυτό το χαρτί τό στέλνει το επίσημο κράτος στα σχολειά μας. Ξέρετε τι κρύβεται πίσω από αυτό; Το να κάνουμε τα θρησκευτικά θρησκειολογία.
Τι είναι η ορθοδοξία παιδιά; Είναι μία απ’ τα ίδια. Ε, όπως έχουμε τους βουδιστές, έχουμε, ξέρω εγώ, τους ινδουιστές, τους προτεστάντες, έχουμε και τους ορθόδοξους. Μια απ’ τα ίδια. Διαλέξτε και πάρτε. Να, εγώ θα σας τα δείξω όλα…
Κι ας λένε οι κανόνες της Εκκλησίας, ότι δεν επιτρέπεται να ασχολείσαι με τα δόγματα των αιρετικών. Υπάρχουν κανόνες, ξέρετε, που απαγορεύουνε στους ορθόδοξους να ασχολούνται με τα δόγματα των αιρετικών. Μα, θα πεις, τα παιδιά δεν θα ασχοληθούν με τα δόγματα. Θα πάνε απλά να δούνε την εκκλησία σαν ένα χώρο, ας πούμε, λατρείας. Τι λατρείας; Δαιμονικής λατρείας. Αφού αιρετικοί είναι. Γιατί να πάμε, δηλαδή, στους αιρετικούς; Γιατί να στέλνουμε τα ορθόδοξα τα παιδιά μας να μολύνονται απ’ αυτά τα πράγματα, και μάλιστα τα μικρά παιδιά; Να πεις ότι είναι φοιτητές της θεολογικής, να πάνε να δούνε έτσι επιστημονικά, ενημερωτικά. Μάλιστα. Να πάνε. Γιατί να στείλουμε τα μικρά παιδιά; Για να μάθουνε, σου λέει. Τι να μάθουνε; Το σκοτάδι και να μπερδευτούνε μέσα τους ακόμη χειρότερα απ’ ό,τι είναι ήδη μπερδεμένα;
Αλλά βλέπετε, είναι αυτή ακριβώς η γραμμή: να χτυπήσουμε την ορθοδοξία, να χτυπήσουμε τον ησυχασμό, ουσιαστικά. Κι αυτό το πνεύμα, δυστυχώς, το έχει εγκολπωθεί και ο λαός. Και το βλέπουμε, όταν κάποιος πάει να γίνει μοναχός ή ιερέας, τι αντίδραση υπάρχει από τους ίδιους τους γονείς, από το ίδιο το περιβάλλον. Σου λέει «Τι θα γίνεις; Καλόγερος θα γίνεις;» Αυτή όλη η αντίληψη δεν υπήρχε πριν την Επανάσταση στο λαό μας. Ο λαός μας αγαπούσε τους μοναχούς και τις μοναχές, και τους είχε πρότυπα για τη ζωή του. Διαβάστε γιά το Βυζάντιο – το λεγόμενο Βυζάντιο – μελετῆστε την ιστορία του...
Ένα απλό να πούμε. Ξέρετε πώς λεγόταν η Κωνσταντινούπολη; Το «Μέγα Μοναστήρι». Αυτό ήταν το όνομα της Κωνσταντινούπολης, γιατί ήταν γεμάτη με μοναστήρια, μέσα στην πόλη, όχι έξω. Τώρα, τα θέλουμε πολύ μακριά από μας τα μοναστήρια. Μην μας «μολύνουνε» και πολύ οι καλόγεροι, που κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Αυτή η αντίληψη πέρασε από τη Δύση, από τους Προτεστάντες, και μας χάλασαν, μας χάλασαν την ψυχή, μέσα βαθειά, το υποσυνείδητό τοῦ λαοῦ μας.
Και έτσι χτύπησαν τον παραδοσιακό μοναχισμό, τη μόνη σωστή θεραπεία της ψυχής του ανθρώπου. Για αυτό, βλέπετε, σήμερα είμαστε αθεράπευτοι όλοι οι ορθόδοξοι, ἐνῶ θα έπρεπε ούτε άγχος να ’χουμε, ούτε φοβίες να ‘χουμε, ούτε ψυχολογικά, λεγόμενα, προβλήματα. Τίποτα δεν θά ἔπρεπε να ‘χουμε. Γιατί η Εκκλησία τα θεραπεύει όλα αυτά, κι ο άνθρωπος χαίρει άκρας υγείας και δεν χρειάζεται να καταφεύγει γιά την ψυχική του υγεία στά φάρμακα, να προσπαθεί να θεραπευτεί με χάπια (που δεν θεραπεύεσαι). Αλλά ακριβώς επειδή χτυπήσανε αυτό που διέσωζε τη θεραπεία, δηλαδή τα μοναστήρια, για αυτό έχουμε χάσει, εν πολλοίς, και τη θεραπευτική.
Ἡ Εκκλησία, γιά παράδειγμα, είχε αυτήν την ευλογημένη παράδοση, οι επίσκοποι της να βγαίνουν από τα μοναστήρια; Το χαλάσαμε κι αυτό, σήμερα, και κάνουμε επισκόπους αυτούς που έχουν πτυχίο θεολογικής σχολής, δηλαδή αυτούς που έχουν σπουδάσει την αίρεση, το σκοτάδι. Παλιά οι επίσκοποι βγαίνανε στο μοναστήρι. Γιατί; Γιατί αυτοί ξέρανε τη θεραπευτική αγωγή της Εκκλησίας. Και σου λέει: «να τον πάρω αυτόν τον άνθρωπο, ἀπό τό μοναστήρι (τήν Ιατρική σχολή τῆς Ἐκκλησίας) για να τον βάλω μέσα στην πόλη, μέσα στην ενορία, να κάνει καλά τους ανθρώπους, να είναι γιατρός». Αυτό είναι ο επίσκοπος. Είναι ο αρχίατρος, ας πούμε, που κατευθύνει τους γιατρούς, τους «πνευματικούς», τους ιερείς. Εάν ο επίσκοπος δεν έχει γνώση της θεραπείας, της θεραπευτικής αγωγής, ποιος θα θεραπεύσει; Τι θα θεραπεύσει; Γίνεται απλώς ένας διοικητής, ένας διοικητικός υπάλληλος.
Και δυστυχώς έχουμε καταντήσει έτσι και την Εκκλησία, πολλές φορές, να είναι ένα γραφείο διαζυγίων και γάμων, και βαφτίσεων. Και πάει ο άλλος και σου λέει: «Θέλω να κάμω γάμο πάτερ». «Ναι, να κάνεις γάμο». Κι αν βρεθεί και κανένας ιερέας που έχει γνώση και του πει: «Εξομολογείσαι;». «Γάμο σας ζήτησα πάτερ.» «Ναι, κι εγώ λέω, ξέρεις τι θα κάνεις;» «Ναι», λέει, «τι θα κάνω;» «Τι θα κάνεις; Αν δεν εξομολογείσαι, τι γάμο θα κάνεις; Πώς θα μπεις στο μυστήριο του γάμου, αν δεν έχεις μπει στο μυστήριο της μετάνοιας, της κάθαρσης από τα πάθη; Τίποτα δεν θα καταλάβεις. Θα έρθεις μπροστά μου σαν να είσαι ηθοποιός. Ε, ο άλλος, ο κουμπάρος, ξέρει τι θα κάνει;» «Κουμπάρος», σου λέει, «θα βγω φωτογραφία με τους νεόνυμφους.» Αυτό είναι; Δεν μπαίνει μες στο μυστήριο, μέσα στη θεολογία, τι θα κάνει. Κι έχουμε καταντήσει τα μυστήρια να είναι ένα μέσο να επιδειχθεί ο πλούτος μας, ε! Και κανένας δεν προσέχει. Μια τέλεια ασέβεια... Κι ο ιερέας ή οι άλλοι είναι απλώς οι ηθοποιοί! Και το γράφουνε και στα προσκλητήρια. Έχω δει, έχω ακούσει τέτοια προσκλητήρια που φτιάχνουνε: «Ελάτε στο σόου», ας πούμε, «που θα γίνει στον τάδε ναό», ναι, «και θα είναι αρχιηθοποιοί οι τάδε και οι τάδε, οι τάδε και οι τάδε». Ναι, είναι μια θεατρική παράσταση, γιατί ακριβώς χάσαμε την έννοια της θεραπείας που δίνει το μυστήριο του γάμου, το μυστήριο της βάπτισης, το μυστήριο της μετάνοιας, όλα αυτά που κάνουμε στην εκκλησία. Κι αν τυχόν δεν μας το κάνει ο παππάς, θα το κάνουμε στον άλλο παππά, στο διπλανό παππά, έτσι, στην άλλη ενορία («Αφού δεν μου το κάνεις εσύ…»). Ναι, γιατί, δυστυχώς, νοσούμε και μέσα στην Εκκλησία, δηλαδή και τα θεσμικά πρόσωπα της Εκκλησίας.
Αν, λοιπόν, θέλει κάποιος να μάθει πώς καταντήσαμε εδώ, ας διαβάσει Αδαμάντιο Κοραή, και θα καταλάβει πώς ξεκίνησε όλη αυτή η κατάσταση.
Ας υποθέσουμε, τώρα, πως ένας ερευνητής, επιστήμονας, που δεν έχει σχέση με θρησκείες, ένας άθεος εάν θέλετε, κάνει έρευνα πάνω στις θρησκευτικές παραδόσεις. Φθάνοντας στη ορθόδοξη παράδοση σκαλίζει, ανακαλύπτει και περιγράφει αυτά τα πράγματα. Οπότε λέει: «Για κοίτα δω. Αυτή η παράδοση μιλάει για ψυχή, για νοερά ενέργεια της ψυχής και συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή». Μετά, αυτός ο άνθρωπος ερευνώντας φθάνει να αναγνωρίσει, ότι αν αυτή η θεραπευτική αγωγή εφαρμοστεί στις κοινωνίες των ανθρώπων θα έχει πολύ ωφέλιμα αποτελέσματα για την ατομική και κοινωνική υγεία. Ένας υγιής άνθρωπος είναι κεφάλαιο για την κοινωνία. Κι αν ο ένας γίνει δύο, γίνει δέκα, γίνει εκατό… να μια κοινωνία υγιής. Κι έτσι γίνονται κοινωνίες υγιείς. Δεν γίνονται με το να αλλάξουμε τα συστήματα: να φέρουμε κομουνισμό, να φέρουμε σοσιαλισμό ή να φέρουμε, ξέρω γω, τι θα φέρουμε, φιλελευθερισμό. Δεν αλλάζουν έτσι οι άνθρωποι. Γιατί, για να αλλάξει η κοινωνία πρέπει να αλλάξει ο κάθε άνθρωπος. Κι αυτό ακριβῶς κάνει η ορθοδοξία. Μόνον η ορθοδοξία μπορεί να το κάνει, να θεραπεύσει τον κάθε άνθρωπο, την ψυχή του. Μετά, συνεχίζοντας ο ερευνητής το ψάξιμο, αρχίζει να εξακριβώνει από πότε ξεκίνησε αυτή η παράδοση, ποιες είναι οι πηγές της, πόσους αιώνες επιτυχώς εφαρμόστηκε στην πράξη, πού εφαρμόστηκε. Και συνεχίζοντας βρίσκει, γιατί δεν υπάρχει σήμερα στους ορθόδοξους (στην πλειοψηφία τους) αυτή η παράδοση, και γιατί η ορθοδοξία υπέστη αλλοίωση.
Κι ο ερευνητής αυτός συνεχίζει και βρίσκει, ότι αυτό συνέβη γιατί εδιώχθη ο ησυχασμός κι ο παραδοσιακός μοναχισμός, που είναι ο φορέας αυτής της παράδοσης. Όταν λέμε ησυχασμό, μην πάει ο νους σας μονάχα στους ασκητές, τους ερημίτες που ησυχάζουν και ηρεμούνε. Ο ησυχασμός είναι η θεραπευτική μέθοδος. Όλοι πρέπει να κάνουμε ησυχασμό. Είναι ένα ολόκληρο πακέτο, θα λέγαμε, ενεργειών. Τώρα δεν μπορώ να το αναλύσω πολύ, αλλά είναι αυτά που λέει η Εκκλησία μας: άσκηση, αδιάλειπτη προσευχή, μετάνοια, λειτουργική ζωή, αυτά όλα δηλαδή που κάνει ένας μοναχός. Μα θα μου πείτε: «Καλόγερους θα μας κάνεις πάτερ;»
Μοναχούς θα σας κάνω; Εγώ δεν ντρέπομαι να το πω: ναι, να σας κάνω. Όχι με ράσα, όμως. Μέσα στην οικογένειά σας, μέσα στο σπίτι σας, μέσα στην πόλη σας. Γιατί έτσι είναι η υγεία, έτσι θα ‘ρθει η υγεία στην ψυχή μας: όταν βάλουμε αυτήν τη θεραπευτική που γίνεται στα μοναστήρια την βάλουμε στο σπίτι μας, στην ψυχή μας μέσα. Γιατί μόνο εκεί έχει διασωθεί, δυστυχώς. Στο Βυζάντιο ήταν διασωσμένη και στους κοσμικούς! Κι αν διαβάσετε, ας πούμε, τον Άγιο Εφραίμ τον Σύρο, θα δείτε που λέει ότι στις πόλεις γινόταν πιο μεγάλη άσκηση απ’ ό,τι στα μοναστήρια. Δηλαδή οι κοσμικοί ήτανε πιο καλόγεροι από τους καλόγερους. Σήμερα, τα χάσαμε αυτά και σου λένε, ο κοσμικός είναι άλλο πράγμα, ο καλόγερος είναι άλλο πράγμα. Ότι είναι πιο “light” (λάιτ), ας πούμε, η ζωή του κοσμικού. Δεν θα κάνει ό,τι κι ένας καλόγερος.
-Τελείως λάθος! Και για αυτό είμαστε άρρωστοι όλοι, και οι κοσμικοί και πολλοί μοναχοί, βέβαια. Όταν δεν μπεις μες στη θεραπεία, και μες στο μοναστήρι να ‘σαι, πάλι δεν θεραπεύεσαι: δεν σε θεραπεύει ο τόπος, αλλά ο τρόπος.
Έτσι, λοιπόν, λέγοντας ησυχασμός, εννοούμε αυτήν όλη τη θεραπευτική μέθοδο. Γιατί διώχθηκε, όμως, ο ησυχασμός; Γιατί οι χώροι στους οποίους ήκμαζε άρχισαν να δυτικοποιούνται πολιτιστικά. Όπως συνέβη στη Ρωσία. Μετά τη μεταρρύθμιση του «Μεγάλου» εντός εισαγωγικών – δεν ήταν καθόλου μεγάλος – Πέτρου. Ο «Μεγάλος» Πέτρος, όπως θα έχετε ακούσει, λοιπόν τι έκανε; Έκανε ένα μεγάλο έγκλημα: «εκδυτίκησε» τη Ρωσία. Άνοιξε τα παράθυρα και τις πόρτες κι έμπασε όλη την δυτική αίρεση. Και μετά βγήκε αυτή η μουσική, η τετράφωνη που ακούτε στις εκκλησίες τώρα τις ρωσικές, αντί για τη βυζαντινή ψαλμωδία. Από κει βγήκε, η δυτικότροπη εικονογραφία. Απ’ τη Ρωσία μας ήρθαν όλα αυτά, απ’ το Μέγα Πέτρο, δηλαδή, που άνοιξε παράθυρο στη Δύση. Και στην Ελλάδα αυτός ο εκδυτικισμός μπήκε μετά την Επανάσταση του ’21. Πήγαμε να ξεσκλαβωθούμε ἀπό τούς Τούρκους και σκλαβωθήκαμε χειρότερα, στη Δύση.
Ο σύγχρονος ιστορικός Τόινμπυ (Toynbee) λέει ότι ο ορθόδοξος πολιτισμός αφομοιώνεται σιγά-σιγά σήμερα από το δυτικό πολιτισμό. Εύχομαι να μην επαληθευτεί και δεν θα επαληθευτεί, δηλαδή, γιατί η Ορθοδοξία θα υπάρχει πάντα. Μπορεί εμείς σαν έθνος να χάσουμε την ορθοδοξία… μπορεί – όπως την έχουμε χάσει εν πολλοίς δηλαδή – αλλά κάπου αλλού θα υπάρξει. Ας πούμε, ακούω, τώρα, στην Αμερική ότι υπάρχει μεγάλη άνθιση, μεγάλη αναζήτηση για την ορθοδοξία. Είναι η πιο ανερχόμενη θρησκεία, το λένε αυτοί… δεν ξέρουν πώς αλλιώς να το πούνε- στην Αμερική, η ορθοδοξία. Έχουμε μεγάλη προσέλευση προτεσταντών στη ορθοδοξία. Οι στατιστικές το λένε αυτό. Δεν αποκλείεται, σε λίγα χρόνια, να πηγαίνουμε στούς Ἀμερικανούς να μάθουμε την ορθοδοξία. Τραγικό…
Λοιπόν, λέει αυτός ο ιστορικός, ότι σιγά-σιγά - γνώμη του βέβαια - αφομοιωνόμαστε. Εν πολλοίς ὅμως, το βλέπουμε. Τα παιδιά μας πού είναι; Σ’ αυτά τα κέντρα τα αμερικανόφερτα με τις συμπεριφορές, τα ντυσίματα και τις μουσικές τις αμερικανόφερτες. Έχει γράψει, αυτός ο ιστορικός, ολόκληρο βιβλίο στο οποίο διακρίνει τους υπάρχοντες σήμερα πολιτισμούς σε πέντε μόνο, από τους 20-25 που υπήρχαν στο παρελθόν: ινδικός πολιτισμός, πολιτισμός της άπω ανατολής (Κίνα και Ιαπωνία), ευρωπαϊκός, ορθόδοξος, και ο πρωτόγονος.
Print this post
12.jpg)
.jpg)
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου